Dat zegt de Onderzoeksredactie Tabak na een onderzoek dat de organisatie heeft laten uitvoeren door Universiteit Twente. Supermarkten scoren goed, maar de controle op de leeftijdsgrens in horeca (waaronder cafetaria’s), tankstations en tabakszaken is een stuk slechter, zegt de organisatie. Uit een proef met mystery shoppers onder de achttien kwam naar voren dat de helft van de aankooppogingen slaagt.
De Onderzoeksredactie is een non-profitorganisatie die zich richt op journalistiek onderzoek in het publieke belang en is een initiatief van onderzoeksjournalist Marcel Metze en weekblad De Groene Amsterdammer.
40 cafetaria’s bezocht
In het onderzoek zijn tweehonderd aankooppogingen gedaan in supermarkten, tabaks- en gemakswinkels, tankstations, cafetaria’s en andere horeca. Dit is gedaan in Gelderland en Overijssel, honderd per provincie. Per type verkooppunt zijn veertig bedrijven bezocht, twintig per provincie.
In totaal werden van de tweehonderd aankooppogingen 98 correct geweigerd. Van de veertig aankooppogingen in de cafetaria’s binnen dit onderzoek, werd 30 procent geweigerd. Bij andere horecabedrijven gaat het om 40 procent. Supermarkten scoren het beste: 70 procent van de aankooppogingen door minderjarigen werd geweigerd.
Supermarkten scoren beter omdat die trainingsprogramma’s hebben voor alcohol en krasloten, zegt onderzoeker Joris van Hoof van Universiteit Twente. ‘Dus dan verloopt de controle bij tabaksverkoop ook beter.’ Verder voeren supermarkten, maar ook tabakswinkels, eigen mystery-onderzoeken uit om de naleving bij tabaksverkoop te verbeteren.
De regels bij tabaksverkoop
Sinds 1 januari 2014 is de wettelijke leeftijdsgrens voor tabaksverkoop achttien jaar. Het is verboden om tabaksproducten te verstrekken aan jongeren waarvan niet is vastgesteld dat ze daadwerkelijk achttien jaar zijn. Dat betekent dat verkopers altijd de leeftijd moeten controleren en dus naar een geldig ID moeten vragen. Tabakswinkels hebben voor zichzelf de regel ingevoerd dat ze dat doen bij klanten tot 25 jaar.
Taalbarrière
Daarnaast ziet ook Van Hoof steeds meer Chinese ondernemers in de cafetariabranche. ‘Het zou mij niet verbazen dat als iemand de Nederlandse taal niet goed beheerst, ook niet goed op de hoogte is van deze specifieke wet. Dat is een gevoel en niet gebaseerd op cijfers. Maar dit zagen we ook bij onderzoek naar alcoholverkoop een aantal jaar geleden. Het was toen moeilijk om interviews af te nemen bij Chinese cafetariahouders omdat er sprake was van een taalbarrière.’
Overigens werd in zeven cafetaria’s een aankooppoging gedaan bij een sigarettenautomaat. Er hangen 13 duizend van deze automaten in Nederland. Vanaf 2022 zijn deze verboden, als ook de sigarettenpakjes niet meer uitgestald mogen worden.
Verkoop in horeca minimaal
Koninklijke Horeca Nederland wijst erop dat bedrijven in twee provincies zijn onderzocht. ‘Mystery shoppers bezochten alleen verkooppunten in Overijssel en Gelderland. Dit levert geen landelijk representatief beeld op’, zegt woordvoerder Breghje van Eupen. Daarnaast blijkt uit onderzoek van het Trimbos-instituut in 2014 dat 2 procent van de totale tabaksverkoop in de horeca plaatsvindt. De verkoop van sigaretten in de horeca is dus minimaal.
Naleving verbeteren
Toch pleit KHN voor een betere aanpak. ‘Horecaondernemers moeten zich blijven inspannen om de naleving van de leeftijdgrens te verbeteren. KHN heeft daar ook een rol in: door leden te informeren, best practices te delen en mee te doen aan nationale en regionale campagnes gericht op betere naleving van de leeftijdgrens. Daarnaast is er een cultuuromslag nodig: we moeten het als maatschappij niet normaal vinden wanneer jongeren onder de achttien roken en/of drinken. Eenheid van uitleg en toepassing van de regels door de overheid is daarbij cruciaal.’
