De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) kwam vorige maand met haar reactie op het dit voorjaar verschenen rapport van de Autoriteit Financiële Markten (AFM) over Bijzonder Beheer. De ‘handreiking’ van de NVB gaat vooral over betere communicatie: ondernemers moeten goed geïnformeerd worden als ze in Bijzonder Beheer komen, afspraken moeten netjes worden vastgelegd en bevestigd, de banken moeten goed bereikbaar zijn enzovoort. Ex-bankier Michiel Werkman: ‘Banken verkleinen de problematiek bewust tot een ‘communicatie issue’. Alle aan het licht gebrachte wantoestanden worden domweg gebagatelliseerd of genegeerd.’ Volgens Werkman willen de banken niet verder gaan omdat dat zal leiden tot claims en meer negatieve publiciteit.Werkman behandelde bij de Rabobank jarenlang de zogenaamde ‘probleemfinancieringen’ van de afdeling Bijzonder Beheer. Vanaf 2008 zag hij een tsunami van bedrijven in nood op de banken afkomen. ‘Het was een enorme massa probleemgevallen.’

Veldhospitaal
Binnen een paar jaar verdubbelde het aantal werknemers bij BB. Volgens hem zijn banken voor de crisis te gemakkelijk geweest met financieren.  ‘De banken hebben iedereen volgestopt met leningen. We renden van brand naar brand.’ Van de ene op de andere dag was het afgelopen met het zorgvuldig begeleiden van bedrijven. ‘Het ging alleen nog maar om het verkleinen van het bankrisico.’ Na het uitbreken van de crisis kreeg Werkman het gevoel dat hij niet meer voor een ziekenboeg werkte waar bedrijven beter werden gemaakt, maar in een veldhospitaal.

Blaren op de tong
Leo Horden van grand café De Kater in Wageningen ligt op de kop af twee jaar in dat veldhospitaal. Op 29 oktober 2013 zegt de Rabobank de financiering op. Horden zit op dat moment in zwaar weer vanwege een belastingschuld van enkele tonnen. Die wil hij terugbetalen met de verkoop van zijn tweede exploitatie, grandcafé De Tijd, aan zijn bedrijfsleider. Maar die krijgt op het laatste moment de financiering niet rond. Horden komt in acute geldnood. Zijn bank zegt de financiering op en verlaagt het rekening courant van 65.000 naar 15.000 euro. Vanaf dat moment moet Horden maandelijks extra aflossen. Ook moet hij verplicht op zoek naar een koper voor zijn pand aan de Markt 10.
In de tussentijd heeft de bank alle zekerheden naar zich toe getrokken. Horden's rekening-courant is teruggebracht naar nul, hij heeft zijn levensverzekering van een kleine 40 mille moeten gebruiken om extra af te losse. En sinds augustus moet hij 4.500 euro per maand extra aflossen op zijn hypotheek, ondanks de overwaarde op het onroerend goed. De totale hypotheeklast ligt op € 7200 per maand. Lindewegen: ‘Vanuit het perspectief van de bank snap ik het allemaal best. Maar zeg dan niet dat je meedenkt me de ondernemer. Zeg gewoon dat het je geen lor interesseert. Dat je alleen je eigen schade wil beperken..’

Onder één hoedje
Na een stroom klachten van ondernemers, besloot de AFM het reilen en zeilen van de afdelingen BB bij banken te onderzoeken. De financiële waakhond kwam tot de conclusie dat er geen misstanden zijn zoals disproportionele risico-opslagen of het onterecht stoppen van de financiering. Advocaat Marjorie Sinke vraagt zich hardop af welke stap ze moet nemen om een einde te maken aan wat zij noemt ‘de grootste misstand van de economische crisis.’ ‘Er is, anders dan de AFM zegt, juist heel veel mis.’ Volgens haar liggen banken, toezichthouders en de politiek in hetzelfde bed. 'De overheid heeft belang bij rust en stabiliteit in de bankwereld en stelt dat belang voorop. Ze zou voor het MKB moeten opkomen, dat is de motor van de economie.' Volgens haar heeft Bijzonder Beheer de economie veel schade toeebracht. 'Het heeft het herstel vertraagt, banen zijn onnodig verloren gegaan'. Haar kantoor DeWaardSinke vertegenwoordigt tientallen ondernemers die naar de kelder zijn gegaan terwijl ze bij Bijzonder Beheer zaten. De meest prominente cliënt is de familie Ter Haar, de eigenaren van het failliete Oad. De familie houdt de afdeling Bijzonder Beheer van de Rabobank verantwoordelijk voor het bankroet van hun reisbedrijf twee jaar geleden en claimen 76,5 miljoen euro van de bank.

Rug tegen de muur
Na 2008 zijn ondernemers volgens haar massaal met de rug tegen de muur gezet: ‘Op het moment dat de bank je onder Bijzonder Beheer plaatst, breekt een heel circus los. Je risicoprofiel wordt disproportioneel pessimistisch ingeschat ten opzichte van je bedrijfspotentieel. Met andere woorden: je vormt een groot risico voor de bank, waardoor je te maken krijgt met risico-opslagen. De rente op het rekening-courant krediet stijgt in sommige gevallen naar 11, 12 procent. Je krijgt aanvullende kapitaaleisen waar je op onmogelijk op korte termijn aan moet voldoen en je wordt verplicht taxaties uit voeren ook als de panden al getaxeerd waren – de kosten zijn vanzelfsprekend voor jou. Maar nu valt de waarde gek genoeg opeens heel laag uit. De bank concludeert dan dat er onderdekking is en verplicht je extra zekerheden te stellen onder dreiging van het blokkeren van je kredieten en het confisqueren van binnenkomende betalingen. Wat kun je dan nog ? Alle cash is uit het bedrijf.’ En dat terwijl het vaak in de eerste plaats helemaal niet eens nodig was dat het bedrijf onder bijzonder beheer werd geplaatst. Het gebeurt vaak omdat de medewerkers van Bijzonder Beheer domweg niets van de bedrijven en hun bedrijfsvoering snappen. Daardoor schatten ze de risico’s vaak helemaal verkeerd in.’ Volgens Sinke zijn op die manier sinds de crisis talloze gezonde bedrijven naar de knoppen gegaan.

Rotbanken
Ex-bankier Werkman deelt de ervaring van Sinke. Vooral het mkb, waar de meeste horecabedrijven onder vallen, is volgens Werkman de dupe. ‘Vroeger kreeg je als BB-medewerker gelegenheid om bedrijven in goed overleg schulden af te laten bouwen. Dat maatwerk is er bij MKB-bedrijven niet meer.’ Het kost de bank domweg te veel geld. ‘Ik moest de stekker eruit trekken, terwijl ik wist dat het bedrijf met wat meer tijd levensvatbaar was.’ Lindewegen: 'Banken schrijven liever af. Stel ze hebben 100 dossiers, met elk een ton financiering. Afschrijven kost €10 miljoen, op een winst van €3 miljard. Dat is peanuts. Als ze aandacht aan al die kleienre dossiers moeten geven kost het ze meer. Hij vindt dat voor bedrijven als De Kater, de afdeling Bijzonder zelfs geen veldhospitaal meer is, maar een hospice. ‘De kans dat je er levend uit komt, is klein.’ Werkman stapte een paar jaar geleden op bij de bank en schreef over zijn ervaringen een boek met de veelzeggende titel ‘Rotbanken’.

Lichte verbetering
Woordvoerder Bijzonder Beheer René Loman van de Rabobank vindt het beeld van het veldhospitaal dat Werkman oproept ‘niet erg aardig.’ Loman: ‘Bij Bijzonder Beheer werken onze meest ervaren bankiers.’ Maar volgens ex-bankier Werkman is dat voor kleine mkb-financieringen, vaak niet het geval. ‘De afdelingen BB zijn snel uitgebreid met medewerkers zonder veel praktijkervaring.’ Met de helft van alle financieringen is de Rabobank de grootste financier van het mkb, en dus van veel horecabedrijven. Loman schat dat er op dit moment bij de Rabobank nog altijd zo’n 23.000 bedrijven in bijzonder beheer zitten, 1.500 minder dan eind 2013. ‘We zien een lichte verbetering: de instroom neemt wat af, de uitstroom wat toe.’
Anders dan de meeste mensen denken, loopt een BB-traject volgens Loman in de meeste gevallen goed af. Onze medewerkers scheppen er een eer in om tot een oplossing te komen.’ Hij weerspreekt dat banken de geldkraan te snel dichtdraaien. ‘Niemand is gebaat bij een faillissement.’ Maar: ‘We gaan niet door met verlies financieren. Dat gaat ten koste van de gezonde bedrijven.’ Twee derde van de bedrijven komt er volgens hem goed uit. ‘Maar die gaan natuurlijk niet rondbazuinen dat ze in BB hebben gezeten.’

Geheimhoudingsverklaring
Volgens advocaat Sinke geldt dat ook voor ondernemers die er middenin zitten. ‘Ze durven en kunnen niets ondernemen tegen de bank. Als er een regeling wordt getroffen, moeten ze meestal een geheimhoudingsverklaring tekenen. Ook dan  komt er niks naar buiten.’ Erg jammer, vindt de advocaat. ‘Als we er op tijd bij worden gehaald, kunnen we namens de ondernemer de onderhandelingen met BB voeren. Dan kunnen we voorkomen dat een bedrijf failliet gaat.’
Dat het allemaal de schuld van de bank is als een bedrijf het niet redt, wil er bij Loman niet in. ‘Je hoort vaak zeggen: als de bank mij nog drie maanden had gegeven, had ik het gered. Terwijl er een heel lang traject aan vooraf is gegaan, voordat een bedrijf in BB komt.’

Cynisch
Daarvan merkt Maikel Lindewegen in de praktijk niets. ‘In het midden- en kleinbedrijf begint de bank zich pas te roeren als er aan de positie van de bank wordt getornd. Bijvoorbeeld als de ondernemer zelf komt met het opschorten van aflossing of het verruimen van krediet.’ Zijn bedrijf  staat 402 horecabedrijven bij. Volgens hem moet de bank veel meer het voortouw nemen, door de ondernemer eerder aan te spreken op de cijfers. ‘Een bank kan uit allerlei posities op de jaarrekening haar conclusies trekken. Zo kan er op basis van een oplopende debiteurenpositie, de oplopende crediteurenpositie, de liquiditeitsontwikkeling en noem zo maar op, door de bank veel eerder aan de bel worden getrokken. Dat gebeurt letterlijk nooit.’

Zorgplicht
De veel genoemde zorgplicht van banken is volgens Lindewegen ver te zoeken. ‘Een ondernemer wordt niet geholpen door een rente-opslag van vele procenten, maar door de rente te verlagen en een aflossingsstop af te spreken. Dat soort hulp wordt in de inmiddels honderden dossiers die wij hebben behandeld weinig gegeven.’ Hij schetst een cynisch beeld: ‘Als de bank voldoende zekerheden heeft waardoor haar schade nihil is, wordt de stekker er heel snel uitgetrokken. Staat de positie van de bank zwaar onder water dan laat ze de ondernemer volgens Lindewegen 'spartelen met de extra procenten rente. Zonder daadkrachtige hulp te bieden, maar ondertussen wel zo veel mogelijk extra zekerheden naar zich toe trekkend.'

Bijzonder Beheer volgens Michiel Werkman

• Banken hijsen de stormbal bij 1 jaar verlies. Het bedrijf komt onder intensief beheer. Dat suggereert een begeleidende rol van de bank, maar die is er niet. De kop van de ondernemer ligt op het hakblok.
• Bij een tweede jaar verlies worden de specialisten van Bijzonder Beheer erbij gehaald. Er is sprake van ‘dreigende discontinuiteit.’  De ondernemer is de regie kwijt.
• Kern van dit scenario: de bank gaat afscheid nemen op een manier waarbij de bank het verlies voor zichzelf zo veel mogelijk beperkt. Er is nog maar één belang: dat van de bank. De schade van de ondernemer is niet meer relevant.
• BB maakt een quick scan. Die heeft twee doelen: 1. hoe groot is de schade voor de bank als ze de financiering direct opzegt? 2. Heeft het zin om nog tijd en geld in de onderneming te steken? Als de bank van mening is dat het bedrijf het toch niet gaat redden, is de kans dat de ondernemer de tijd krijgt om er weer bovenop te komen, minimaal.
• Vuistregel: hoe groter het verwachte verlies voor de bank, hoe kleiner het probleem van de ondernemer.
• Ondernemers zullen dringende verzoeken krijgen om extra geld in het bedrijf te pompen en aanvullende zekerheden te stellen. Ook als al lang klip en klaar is dat de ondernemer het niet zal overleven. Het stellen van extra zekerheden voorkomt niet dat de bank kan besluiten de stekker eruit te trekken.

Tips

• Stel nooit de vraag ‘Hoeveel kan ik lenen?'. Het gaat erom hoeveel je moet lenen. En hoeveel cash flow moet je genereren om die financiering terug te verdienen.
• Wees het braafste jongetje van de klas. Horeca ligt bij banken onder een vergrootglas, al ontkennen ze hardnekkig dat er een financieringsstop is. Er is te veel contant geld, te veel zwart geld, de moraliteit van de ondernemers wordt laag ingeschat, er is crimineel geld dat via de horeca wordt weggezet enzovoort, enzovoort.  In de horeca zitten veel ondernemers met een vlekje.
• Stuur nooit slechte cijfers naar de bank zonder toelichting. Op het moment dat je een winst- en verliesrekening opstuurt met slechte cijfers, moet je al een plan klaar hebben. Dat geldt niet alleen bij verlies, maar ook als de cijfers nog zwart zijn maar er een dalende trend is van lagere omzetten, of een lagere marge moet er een herstelplan klaarliggen. Laat zien dat je je maatregelen hebt genomen.
• Neem bij een gesprek met de bank een accountant mee. Dat geeft legitimatie.
• Lever naast je jaarcijfers altijd een prognose in voor het komende jaar (en zorg dat je die prognose haalt).

…en als je dan toch onder Bijzonder Beheer komt?

• Wees nog meer het braafste jongetje van de klas. Geef aan de bank alle gevraagde informatie, ook al voelt het onrechtvaardig, onnodig of inbreukmakend. Anders kan gebrek aan medewerking meewegen in het nadeel van de ondernemer, mocht de ondernemer een opzegging van de financiering willen aanvechten.
• Een bank heeft het recht aanvullend zekerheid te verlangen. ga daar, ondanks de druk van de bank, nooit mee akkoord. Wanneer er om een persoonlijke borgstelling wordt gevraagd, vraag dan om een expliciete toezegging dat in ruil de financiering wordt voortgezet.
• Neem een beslissing tot het stellen van extra zekerheden nooit zonder advies van een onafhankelijk specialist.
• Taxateurs van onroerend goed krijgen de opdracht van de bank om zo laag mogelijk te taxeren, waardoor er eerder sprake is van onderdekking. Draag dus zelf zorg voor een taxatie of zorg op zijn minst voor een tweede taxatie.
• Neem een beslissing tot het stellen van extra zekerheden nooit, maar dan ook echt nooit zonder advies van een onafhankelijke adviseur.
• De bank kent alleen nog het eigen belang. Zorg voor een eigen 'rescue plan' en doe dat samen met een doorgewinterde specialist.

Dit artikel is verschenen in Misset Horeca 19. Lees als eerste de artikelen door een abonnement af te sluiten.